اختلال و عقب ماندگی کودک

زمانی که مشخص شود کودکان شما در زمینه های مختلف مهارت (صحبت کردن، گوش کردن، بازی کردن با همسالان، تعادل و دامنه توجه) تأخیرهای جدی دارند، آسیب شناس گفتار و زبان یا پزشک، احتمالا والدین را به گروه تشخیص ارجاع خواهند داد. گروه تشخیص نیازمند بررسی است که آیا این رفتارهای کودک به نشانگان اختلال فراگیر تحولی Pervasive Developmental Disorder (PDD) (تعدادی از متخصصان آن را اختلالهای طیف اوتیسم Autism spectrum disorder می دانند) مربوط است؟
 
گروهی از اختلالها تحول کودک را عمدتا در زمینه های ارتباط متقابل کلامی و تعامل اجتماعی، تحت تأثیر قرار می دهند. علایم ممکن است از بدو تولد ظاهر گردد، اما در بیشتر موارد پس از شروع تحول بهنجار، آغاز می شود. گاهی اوقات پیش از سه سالگی در زمینه‌های زبان و شیوه‌های ارتباطی کودک با افراد، واپس روی‌هایی مشاهده می شود. وجود تأخیر در این زمینه ها، ضرورت نشانگر PDD نیست و از این به بعد باید به دنبال دلایل دیگری که موجب ظهور تأخیرهای تحولی در کودکان شده است، بود. به بیان دقیق تر، گروه تشخیص، ماهیت تأخیرها و حیطه های قوت را نیز به خوبی ارزیابی خواهد کرد. اگر کودک شما PDD داشت، تشخیص زودرس اهمیت دارد، زیرا درمان آن از درمان تأخیرهای تحولی معمول متفاوت است. برای توصیف کاملتر اختلالهای فراگیر تحولی، از جمله علائم و درمان، به صفحه ۱۹۶ مراجعه کنید.

 
مشکلات مربوط به یکپارچه سازی حسی Sensory Integration

یکی دیگر از علل تأخیرهای مربوط به گفتار و زبان و شنیدار در کودکان خردسال، مربوط به اغتشاش در دریافت پیام توسط گیرنده های حسی است. در نوزاد، یادگیریهای مربوط به جهان خارج از طریق چشایی، لمس کردن، بویایی، شنیدن و دیدن، انجام می گیرد. موقعی که مغز در پردازش صحیح دریافتهای حسی شکست می خورد، اغلب کودک در معنا بخشیدن به جهان خارج، ناتوان می شود. تأخیرهای شنیداری و گفتاری، دقیقا دو نشانه مربوط به مشکل «یکپارچه سازی حسی» است.
 
در جاهای شلوغ مثل مهمانی، نوزاد در مقابل محرکات فراوانی قرار می گیرد و محرکات صوتی و دیداری به صورت اغتشاش آمیز با یکدیگر ترکیب می شوند. این امر، باعث حساسیت و تحریک پذیری بیش از حد، ناله و فریاد (راه هایی برای ابراز ناراحتی می باشند) یا خواب آلودگی راهی برای کناره گیری  نوزاد می گردد. وقتی نوزاد به سه یا چهار سالگی وارد می شود، سیستم عصب شناختی بهتر می تواند این محرکات صوتی و دیداری را پردازش کند. با این حال، کودکانی که دچار وجود مشکل در یکپارچه سازی حسی هستند، کنترل اصوات، محرکات دیداری و سروصدا حتی در ۳ یا ۴ سالگی، برایشان دشوار است. این کودکان وقتی با تحریکات اضافی مداوم مواجه می شوند، از طریق گریه های انفجاری، کناره گیری و با روشهایی از این قبیل، خود را با آن موقعیت سازگار می کنند. در حقیقت، بیشتر متخصصان قبول دارند که کودکان اوتیستیک، اختلال شدیدتری در یکپارچه سازی حسی دارند.
 
غالبا در کودکی که نقص در یکپارچه سازی حسی ظاهر می شود، در زمینه‌های دیگری، بویژه در هماهنگی فیزیکی یا تعادل جسمانی و دامنه توجه، مشکلاتی دیده می شود. در چنین موردی، باید با کار درمانگر یا فیزیک درمان که در یکپارچه سازی حسی آموزشهای ویژه دیده اند، مشورت کنید.برای کودکان مبتلا به تأخیرهای جدی زبان و گفتار، بخصوص وقتی با شکاف کام و ناشنوایی همراه باشد، معمولا درمان زبان و گفتار فشرده ضروری است.ظاهرا در این حیطه ها ممکن است صحبت کردن راحت تر از عمل کردن باشد. تعدادی از مدارس با این درمانگران قرارداد دارند و کاردرمانگران و فیزیک درمانگران به این مدارس می آیند و با توجه به نیازهای ویژه چنین دانش آموزانی، خدمات خاصی را فراهم می کنند. این درمانگران در فرایند ارزیابی و طرح درمان باید از کمک مدرسه استفاده کنند.
 
برای مشخص کردن کودکان مبتلا به مشکلات یکپارچه سازی حسی، باید یک آسیب شناس گفتار و زبان از نزدیک با آن کودکان و دیگر متخصصانی که درگیر مشکل هستند، کار کند. این مداخله ممکن است به صورت جلسات درمانی رسمی یا به صورت بخشی از فعالیتهای تیمی در کلاس ویژه پیش دبستانی باشد. اغلب این کودکان وقتی بهترین پاسخ را به درمان می دهند که درمان زبان و گفتار، به صورت یکپارچه در محیط طبیعی از قبیل خانه یا مدرسه، انجام گیرد.
 
با مداخلات درمانی به موقع و مناسب، نقایص یکپارچه سازی حسی به میزان قابل توجهی اصلاح می شود. وقتی کودکان بزرگتر می شوند، پی بردن به این گونه مشکلات، حداقل برای افراد غیر آموزش دیده، مشکل خواهد بود. در برخی موارد، مشکلات استمرار می یابد. کودکانی که در یکپارچه سازی حسی مشکلات پایدار و شدیدی را نشان دهند، ممکن است بعدها به عنوان اوتیستیک یا ناتوان یادگیر، تشخیص داده شوند.
 

شرایط توارثی

کودکانی که با شرایطی از قبیل سندروم داون Down syndrome.، سندروم هانتر Hunter's syndrome ، فلج مغزی، ناشنوایی یا شکاف کام به دنیا می آیند، دارای مشکلات زبان و گفتار و شنیداری خواهند بود. در بسیاری موارد، پزشکان می توانند مشکلات مادرزادی را در زمان تولد تشخیص دهند. با وجود این، بخصوص در شرایطی مانند ناشنوایی، وجود مشکل تا زمانی که کودک به سطح مورد انتظار رشدی برسد، مشخص نمی شود. وجود مشکلات مادرزادی معمولا در سال اول یا دوم توسط پزشک کودکتان تشخیص داده می شود. یک کودک با مشکل مادرزادی، در مقایسه با یک کودک عادی، اغلب به برنامه آموزش ویژه و تحریک بیشتری نیاز خواهد داشت. بیمارستانها برای ایجاد شرایط مناسب، به تدارک چنین برنامه هایی در هنگام تولد کمک می کنند. شرکتهای بیمه اغلب هزینه خدمات کار درمانی و گفتار درمانی را می پردازند.
 
از مدارس دولتی ایالات متحده خواسته شده از اول تا آخر، خدمات لازم را برای کودکانی که با شرایط معلولیت به دنیا می آیند، از طریق مراکز محلی فراهم کنند. در بسیاری موارد، روند درمان گفتار و زبان تا ۳ سالگی دقیقا در خانه انجام می گیرد. درمان به طور مشخص بر رشد عضلات در دهان تمرکز دارد که برای غذا خوردن و نیز صحبت کردن به کار می رود. همچنین، والدین و پرستاران شیوه هایی را آموزش می بینند که مهارتهای زبان و گفتار کودک را در موقعیتهای روزانه تسهیل می کند.
 
وقتی کودک به مرز ۳ سالگی می رسد، درمان به شکل یک برنامه پیش دبستانی در می آید که توسط مدرسه محلی اجرا می شود. در این نوع برنامه، درمانگر همراه با معلم فعالیتهایی را طراحی می کنند که به رشد مهارتهای مورد نیاز کودک کمک می کند. در سالهای اخیر، بسیاری از برنامه های کودکان با نیازهای ویژه را با کودکان پیش دبستانی ادغام می کنند. همان طور که قبلا گفته شد، این موضوع به کودکان با نیازهای ویژه اجازه می دهد از رفتار و گفتار همسالانشان به عنوان سرمشقهای خوب، الگوبرداری کنند. این کودکان عادی نیز از این برنامه سود می برند، زیرا رایگان است، نسبت دانش آموز به معلم کم است، و به کودکان اجازه می دهد به یادگیری در کنار سایر کودکانی که از لحاظ یادگیری متفاوت هستند، عادت کنند. خدمات ارائه شده در کانادا از ایالتی به ایالتی و از مدرسه ای به مدرسه ای دیگر، متفاوت است. برای کودکان مبتلا به تأخیرهای جدی زبان و گفتار، بخصوص وقتی با شکاف کام و ناشنوایی همراه باشد، معمولا درمان زبان و گفتار فشرده ضروری است.
 
منبع: مشکلات گفتاری، زبانی و شنیداری کودکان، پاتریسا هاماگوچی، نادر باقری،علی غنایی، چاپ اول، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد 1390